5,97. น พฺรูสฺโส

พฺรูสฺส โอ น โหติ พฺยญฺชเนฯ พฺรูติฯ อุวงาเทเส พฺรูวนฺติฯ

20. ตฺย+นฺตีนํ ฏ+ฏู

อาหา ปเรสํ ติ+อนฺตีนํ ฏ+ฏู โหนฺติฯ ฏการา สพฺพาเทสตฺถาฯ อโตเยว อาหา ปเรสํ ติอนฺตีนํ ฏฏูวิธานญาปกา ติอนฺตีสุ พฺรูสฺส อาโหฯ อาห, อาหุฯ พฺรูสิ, พฺรูถฯ พฺรูมิ, พฺรูม อิจฺจาทิฯ พฺรวิสฺสติฯ อพฺรวิ อพฺรวี, อพฺรวุํฯ อนชฺชตเน อพฺรวา, อพฺรวุฯ ปโรกฺขายํ –

16. ออาทีสฺวา+โห พฺรูสฺส

พฺรูสฺส อาโห โหติ ปโรกฺขาออาทีสุฯ สุปิเน กิร โส อาห, เต อาหุ อิจฺจาทิฯ อพฺรวิสฺสฯ พฺรเว พฺรเวยฺยฯ วุทฺธิปฺปฏิเสเธ พฺรูตุ, พฺรวนฺตุ อิจฺจาทิฯ

หน=หิํสายํ, ติมฺหิ วิกรณโลเป โส หนติ หนฺติฯ เต หนนฺติ อิจฺจาทิฯ กมฺเม-เย นสฺส ญฺเญ ปุพฺพรูปํ, เตน หญฺญติ, หญฺญนฺติ หญฺญเรฯ ตถา หนิสฺสติ อิจฺจาทิฯ

67. หนา ฉ+ขา

หนา สฺสาสฺส ฉ+ขา วา โหนฺติฯ ปฏิหํขามิ ปฏิหนิสฺสามิฯ หํเฉม หนิสฺสามฯ อหนิ, อหนิํสูติอาทิ สพฺพตฺถ โยเชตพฺพํฯ หุวาทโย

หุ=หวเน ฯ ตฺยาทีสุ โลฯ ‘‘ปโรกฺขายญฺจา’’ติ จคฺคหเณน หุ หุติ ทฺวิตฺตํ, ‘‘กวคฺคหานํ จวคฺคชา’’ติ หสฺส โช, ลโลโป วุทฺธิ จ, ชุโหติ อคฺคิํ, อญฺญตฺร ‘‘ยวา สเร’’ติ วกาโร, ชุหฺวติฯ ชุโหนฺติฯ ชุหฺวนฺติฯ ชุโหสิ ชุหฺวสิ, ชุโหถ ชุหฺวถฯ อิจฺจาทิฯ กมฺเม – ‘‘ทีโฆ สรสฺสา’’ติ ทีเฆ หูยติ เตน อคฺคิ อิจฺจาทิฯ ชุหิสฺสติ, ชุหิสฺสนฺติฯ อชุหวิ อชุโหสิ, อชุหวุํ อชุหวิํสุ อชุหวํสุ อชุโหสุํฯ อชุหิสฺส, อชุหิสฺสํสฺสุฯ ชุเห ชุเหยฺยฯ ชุโหตุ, ชุโหนฺตุ อิจฺจาทิฯ

หา=จาเค, ปุเร วิย ทฺเวภาวฉาเทสโลเป ‘‘รสฺโส ปุพฺพสฺสา’’ติ ปุพฺพสฺส อาสฺส รสฺโสฯ ชหาติ อิจฺจาทิฯ กมฺเม – ‘‘อญฺญาทิสฺสา+สฺสี กฺเย’’ติ กฺเย อาสฺส อี, หียติ อิจฺจาทิฯ ชหิสฺสติฯ อชหาสิ, ‘‘ทีฆา อีสฺส’’ อิติ สิ, ปชหิ, อชหิํสุ อชหํสุ, ปชหิํสุ ปชหุํฯ กมฺเม-ปหียิ ปหียิตฺถฯ สฺสาทิ+เอยฺยาทิ+ตฺวาทีสุปิ เญยฺยาฯ

ทา=ทาเน, ทฺวิภาวรสฺสตฺตานิ, ลโลโป, ททาติ, ททนฺติ อิจฺจาทิฯ ‘‘คมวทา’’ ทินา ทชฺชาเทเส ทชฺชติ, ทชฺชนฺติ อิจฺจาทิฯ ลสฺเส+กาเร ทานํ เทติ อิจฺจาทิฯ

22. ทาสฺส ทํ วา มิเมสฺว+ทฺวิตฺเต

อทฺวิตฺเต วตฺตมานสฺส ทาสฺส ทํ โหติ วา มิเมสุฯ วคฺคนฺตํ, ทมฺมิ เทมิ, ทมฺม เทมฯ อีกาเร ทียติ อิจฺจาทิฯ อนาคตตฺเถ อิญาคเม สรโณปาทิ, ททิสฺสติ, ททิสฺสนฺติฯ ทชฺชิสฺสติ, ทชฺชิสฺสนฺติฯ ลวิกรเณ ทสฺสติ, ทสฺสนฺติฯ อชฺชตเน-อททิ, อททิํสุ, อทชฺชิ, อทชฺชิํสุ, อทาสิ, อทํสุฯ อนชฺชตเน-อททา, อททุฯ กาลาติปตฺติยํ-อททิสฺส อทชฺชิสฺส, เล อทสฺส, ทสฺสํสุฯ เอยฺยาทิมฺหิ-ทเท ทเทยฺย ทชฺเช ทชฺเชยฺยฯ ‘‘ฏา’’ติ พหุลาธิการา ทชฺชาเทสา ปรสฺส เอยฺยสฺส ฏา, ทชฺชา, ทชฺชุํ ทชฺเชยฺยํ ทเทยฺยุํฯ ตฺวาทีสุ-ททาตุ, ททนฺตุ, ทชฺชตุ, ทชฺชนฺตุ, ลสฺเส+กาเร เทตุ, เทนฺตุ อิจฺจาทิฯ สพฺพตฺถ กมฺเมปิ โยชนียํฯ

ธา=ธารเณ, ตฺยาทิมฺหิ จคฺคหเณน ทฺวิตฺเต ปุพฺพาการสฺส รสฺสตฺเต ลโลเป ‘‘จตุตฺถทุติยานํ ตติยปฐมา’’ติ ปุพฺพธการสฺส ทกาเร จ กเต ทธาติ, ทธนฺติฯ ปิปุพฺโพ, ‘‘ตทมินา’’ ทินา อาสฺส โลโป, ‘‘ธาสฺส โห’’ติ ทฺวิตฺเต ปรสฺส ธาสฺส หกาโร, ทฺวารํ ปิทหติ, ปิทหนฺติฯ ลสฺเส+กาเร นิเธติ, นิเธนฺติฯ กมฺเม-วิธียติ, วิธียนฺติ อิจฺจาทิฯ ธสฺสติ, ปิทหิสฺสติ, ปริทเหสฺสติฯ อธาสิ, ปิทหิฯ อธสฺส, ปิทหิสฺสฯ ทเธ ทเธยฺย, ปิทเห ปิทเหยฺยฯ ททาตุ, ปิทหตุ, นิเธตุ, นิเธนฺตุ อิจฺจาทิฯ (ชุโหตฺยาทโย)ฯ

ภูวาทิ จ ชุหาทิ จ, หุวาทิธาตโว จิ+เม;

สวุทฺธิกภูวาทีหิ, ติธา เภทํ อุเปนฺติ เตฯ

(ภูวาทินโยฯ)

อธุนา วิกรณปเภทปกาสนตฺถํ รุธาทีนํ อฏฺฐคณานํ กานิจิ รูปานิ อุทาหริยนฺเต –

รุธ=อาวรเณ, ตฺยาทโย โหนฺติฯ เอว+มุปริปิ สพฺพคเณสุฯ

5,19. มญฺจ รุธาทีนํ

รุธาทิโก อปโรกฺเขสุ กตฺตุวิหิตมาน+นฺต+ตฺยาทีสุ โล โหติ มญฺจ+นฺตสรา ปโรฯ นิคฺคหีตสฺส วคฺคนฺตํ, ‘‘ลหุสฺสุปนฺตสฺสา’’ติ สํโยคตฺตา น วุทฺธิฯ โส มคฺคํ รุนฺธติ, รุนฺธนฺติ อิจฺจาทิฯ กมฺเม-นิปุพฺโพ กฺโย ธสฺส จวคฺค+ปุพฺพรูป+ตติยกฺขรชการา, เตน มคฺโค นิรุชฺฌติ อิจฺจาทิฯ อิญาคเม รุนฺธิสฺสติ, นิรุชฺฌิสฺสติฯ อรุนฺธิ, อรุนฺธิํสุฯ นิรุชฺฌิตฺโถ, นิรุชฺฌิ, นิรุชฺฌิํสุฯ อรุนฺธิสฺส, อรุนฺธิสฺสํสุ, นิรุชฺฌิสฺส, นิรุชฺฌิสฺสํสุฯ รุนฺเธ รุนฺเธยฺย, นิรุชฺเฌ นิรุชฺเฌยฺยฯ รุนฺธตุ, รุนฺธนฺตุฯ ตฺวํ รุนฺธ รุนฺธาหิฯ นิรุชฺฌตุ, นิรุชฺฌนฺตุ อิจฺจาทิฯ

ฉิท=ทฺเวธากรเณ, ฉินฺทติ, ฉินฺทนฺติฯ กมฺเม-ฉิชฺชติ, ฉิชฺชนฺติฯ ภวิสฺสติปจฺจเย – ‘‘ลภ วสจฺฉิทา’’ ทินา จฺฉงาเทเส เฉจฺฉติ ฉินฺทิสฺสติฯ กมฺเม-ปุพฺพรูปํ, ฉิชฺชิสฺสติ, ฉิชฺชิสฺสนฺติฯ อฉินฺทิ ฉินฺทิ, อจฺเฉชฺชิ, อจฺเฉชฺชิํสุฯ อจฺฉินฺทิสฺสา อฉิชฺชิสฺสาฯ ฉินฺเท ฉินฺเทยฺย, ฉิชฺเช ฉิชฺเชยฺย, ฉินฺทตุ, ฉินฺทนฺตุ, ฉิชฺชตุ, ฉิชฺชนฺตุ อิจฺจาทิฯ

ภุช=ปาลนชฺโฌหาเรสุ, ภุญฺชติ, ภุญฺชนฺติ อิจฺจาทิฯ

ภวิสฺสติมฺหิ ‘‘ภุช+มุจ+วจ+วิสานํ กฺขง’’ติ ธาตฺวนฺเตน สห สฺสสฺส กฺขงาเทเส วุทฺธิ, โภกฺขติ, ภุญฺชิสฺสติ, โภกฺขนฺติ, ภุญฺชิสฺสนฺติ อิจฺจาทิฯ

มุจ=โมจเน, มุจฺจติ, มุจฺจนฺติ อิจฺจาทิฯ กมฺเม-มุจฺจติ, มุจฺจนฺติ อิจฺจาทิฯ (รุธาทินโย)ฯ

ทิว=กีฬา วิชิคิํสา โวหาร ชุติ ถุติ คตีสุ,

5,21. ทิวาทีหิ ยก

ทิวาทีหิ กตฺตริ ลวิสเย ยก โหติฯ กกาโร กานุพนฺธการิยตฺโถ, เอว+มุปริ จฯ วสฺส พกาเร ปุพฺพรูปํ, โส ชุตํ ทิพฺพติ, ทิพฺพนฺติ อิจฺจาทิฯ กมฺเม-กฺเย เตน ทิพฺพติ, ทิพฺพนฺติ อิจฺจาทิฯ ทิพฺพิสฺสติ, เตน ทิพฺพิสฺสติฯ อทิพฺพิ ทิพฺพิฯ เตน อทิพฺพิ ทิพฺพิฯ อทิพฺพิสฺสฯ เตน อทิพฺพิสฺสฯ ทิพฺเพ ทิพฺเพยฺยฯ เตน ทิพฺเพ ทิพฺเพยฺยฯ ทิพฺพตุฯ เตน ทิพฺพตุ อิจฺจาทิฯ

สิว=ตนฺตุสนฺตาเน, สิพฺพติ, สิพฺพนฺติ อิจฺจาทิฯ ปท=คมเน, อุปุพฺโพ, จวคฺคปุพฺพรูปานิ, อุปฺปชฺชติ, อุปฺปชฺชเร อุปฺปชฺชนฺติ อิจฺจาทิฯ กมฺเมกฺเย เตน ปฏิปชฺชเต อิจฺจาทิฯ ภาเว-อุปฺปชฺชเต ตยาฯ พุธ=อวคมเน, ฌการปุพฺพรูปานิ ยกฺขเรสุฯ ธมฺมํ พุชฺฌติ, พุชฺฌเร พุชฺฌนฺติ อิจฺจาทิฯ กมฺเม-มยา ธมฺโม พุชฺฌเต อิจฺจาทิฯ ยุธ=สมฺปหาเร, ยุชฺฌติ+จฺจาทิฯ นห=พนฺธเน, ‘‘หสฺส วิปลฺลาโส’’ติ เย วิปลฺลาโส, สนฺนยฺหติ+จฺจาทิฯ มน=ญาเณ, ญฺญการ+ปุพฺพรูปานิ, มญฺญติ+จฺจาทิฯ ตุส=ตุฏฺฐิมฺหิ, ปุพฺพรูเป ตุสฺสติ+จฺจาทิฯ สม=อุปสเม, สมฺมติ+จฺจาทิฯ

ชน=ชนเน , ‘‘ชนิสฺสา’’ติ อา โหติ กานุพนฺเธ พหุลาธิการา, โส ชายติ, ชายนฺติ+จฺจาทิฯ กมฺเม-ชนิตุํ ปโยเชตีติ ‘‘ปโยชกพฺยาปาเร ณาปิ เจ’’ติ ณิมฺหิ ‘‘อญฺญตฺราปี’’ติ วุทฺธิปฏิเสเธ กฺยมฺหิ ‘‘ทีโฆ สรสฺสา’’ติ ทีเฆ จ กเต เตน ชนียติ, ชนียนฺติ อิจฺจาทิฯ โส ชายิสฺสติฯ เตน ชนิสฺสติฯ โส อชายิ, เตน อชนียิฯ โส อชายิสฺส, เตน อชนียิสฺสฯ โส ชาเย ชาเยยฺย, เตน ชนีเยยฺยฯ โส ชายตุ, เตน ชนียตุ อิจฺจาทิฯ (ทิวาทินโย)ฯ

ตุท=พฺยถเน,

5,22. ตุทาทีหิ โก

ตุทาทีหิ กตฺตริ ลวิสเย โก โหติฯ ตุทติ, ตุทนฺติ อิจฺจาทิฯ กมฺเม-ตุทฺยติ ตุชฺชติ, ตุทฺยเร ตุทฺยนฺติ, ตุชฺชเร ตุชฺชนฺติ+จฺจาทิฯ ตถา ตุทิสฺสติ ตุชฺชิสฺสติฯ อตุทิ, อตุทิํสุ, อตุชฺชิฯ อตุทิสฺส อตุชฺชิสฺส, ตุเทยฺย ตุชฺเชยฺยฯ ตุทตุ, ตุทนฺตุ, ตุชฺชตุ อิจฺจาทิฯ

วิส=ปเวสเน, ปปุพฺโพฯ โส คามํ ปวิสติ อิจฺจาทิฯ กมฺเม-ปวิสียติ อิจฺจาทิฯ ปวิสิสฺสติฯ ปวิสียิสฺสติฯ ปาวิสิ, อีมฺหิ ‘‘ภุชมุจา’’ ทินา โยควิภาคา กฺขงฯ ปาวิสิ, ปวิสิ ปาเวกฺขิ, ปถวิํ ปาวิสิํสุ ปวิสิํสุฯ ปาวิสียิฯ ปาวิสิสฺส ปวิสิสฺสฯ ปาวิสียิสฺสฯ